عاشورا به روایت گروه تعزیه‌خوانی جوانان بنی‌هاشم(ع)

این روزها، روز‌های دلتنگی است؛ روز‌هایی که یادآور واقعه‌ای تاریخی است. واقعه جانگدازی که از یادآوری صحنه‌های غمبارش، اشک در چشمانت حلقه می‌زند و به یاد دلاورمردی‌ها و سختی‌های سالاری می‌افتی که با فدا کردن جان خود و خانواده‌اش، اسلام را زنده نگه‌داشت.

بیش از ۱۳ قرن از واقعه تاریخی کربلا می‌گذرد، ولی هنوز یاد و خاطره امام‌حسین (ع) و یارانش در بین مسلمانان جاویدان است. این روز‌ها هر‌کس به طریقی می‌خواهد ارادت و عشق و علاقه خود را به امام نشان دهد که یکی از این روش‌ها که عده‌ای از جوانان خیابان رضوی به‌کار بسته‌اند، تعزیه‌خوانی است. گروه تعزیه‌خوانی جوانان بنی‌هاشم(ع)، یکی از گروه‌هایی است که دوستداران اهل‌بیت (علیهم‌السلام) به کمک آن، عزاداری سالار شهیدان را پررونق و تاثیر‌گذار برگزار می‌کنند.

این گروه تعزیه‌خوانی که تحت نظارت اداره‌کل فرهنگ‌وارشاد اسلامی خراسان رضوی و حوزه هنر‌های نمایشی، در زمینه نمایش تعزیه فعالیت می‌کند و از سال‌۱۳۸۴ تحت عنوان فوق فعالیت خود را آغاز کرده، در زمینه اجرای تعزیه و مدیریت مسائل مربوط به تعزیه و تعزیه‌خوانی، با کمک دیگر نهاد‌های مربوط، مبادرت به برنامه‌ریزی و اجرای ۵ تعزیه در دهه اول محرم سال‌۱۳۹۴ کرد تا علاوه بر احیای شعائر اسلامی و ترویج سبک صحیح عزاداری درقالب نمایش تعزیه، گامی هرچند کوچک در راستای احیای این هنر اصیل ایرانی‌اسلامی در سطح شهر مشهد برداشته باشد.  

این گروه افتخار دارد که با بهره‌گیری از استادان مجرب و فرهیخته تعزیه استان، برای اولین‌بار در تاریخ تعزیه‌خوانی شهرستان مشهد و از بین ۱۹۰‌مجلس تعزیه‌ای ارسالی از ۲۱ استان کشور به هشتمین سوگواره ملی عاشورائیان فارس، با بازبینی داوران، جزو ۱۰ گروه برتر قرار گیرد.      

تعزیه‌خوانی، هنر می‌خواهد

با سرپرست گروه تعزیه‌خوانی جوانان بنی‌هاشم (ع) در آستانه برگزاری این نمایش همراه می‌شویم تا کمی بیشتر درمورد این گروه بدانیم. سید‌محمد کاظمی می‌گوید: هنر تعزیه از قدیمی‌ترین و اصیل‌ترین هنر‌های ملی و مذهبی ایران است که قدمت آن به سالیان دور بر‌می‌گردد.

پیشینه نمایشی و مذهبی این هنر اصیل باعث شده مخاطبان ارتباط مناسبی با این نمایش آیینی برقرار کنند. این شیوه، یکی از نمونه‌های موثر نمایشی و مذهبی به‌خصوص برای قشر جوان است تا از این طریق شرح واقعه عاشورا و سایر مناسبت‌های مذهبی و ملی درراستای صیانت و تقویت هویت مذهبی و ملی اشخاص، به‌عنوان یکی از دغدغه‌های مهم حال‌حاضر کشور و نیز احیای یکی از هنر‌های آیینی قدیمی کشور به اجرا درآید.

او معتقد است: تعزیه‌خوانی همانند دیگر هنر‌های نمایشی در درجه اول نیاز به علاقه و استعداد و اطلاعات خاص دارد و تعزیه‌خوان باید از سه عنصر حس، بیان و حرکت که لازمه موفقیت در هنر نمایش است، به نحو احسن بهر‌ه‌برداری کند.

علاوه بر آن تعزیه‌خوان از لحاظ شخصیتی باید مراقب باشد که خدای ناکرده عملی بر خلاف شئون اخلاقی و اسلامی مرتکب نشود؛ چرا‌که جامعه از تعزیه‌خوان توقع دارد که اخلاق و رفتارش مطابق با سفارش‌های دین و قرآن و امامان معصوم (ع) باشد.

او با بیان اینکه متاسفانه این هنر با بی‌مهری‌هایی نیز مواجه بوده و در برهه‌های مختلف زمانی با تحریف در اجرا‌ها و متون و نسخ آن مورد هجمه قرار گرفته است، می‌گوید: گاه با ورود خرافه‌ها و اجرا‌های بی‌کیفیت برخی گروه‌ها، اقبال عمومی و نیز رویکرد مسئولان مربوط به پشتیبانی از این هنر اصیل کمرنگ شده است و این معضل برخلاف برخی شهر‌ها نظیر اراک و اصفهان و تهران در سطح شهر مشهد، ملموس و انکارناپذیر است.

از ۲۸ مهر تا ۳ آبان

کاظمی مهم‌ترین اهداف این گروه تعزیه‌خوان را احیای شعائر اسلامی و سبک‌های صحیح عزاداری و ترویج آن‌ها در قالب تعزیه‌خوانی و پیوند سبک زندگی اسلامی با هنر‌های اصیل ایرانی و ارائه آن در قالب اجرای نمایش میدانی دانسته و می‌افزاید: از دیگر اهداف می‌توان به حفظ و صیانت از سبک‌های متداول و تاییدشده تعزیه در نواحی مختلف استان خراسان و جذب مخاطبان و سوگواران اباعبدا... الحسین (ع) اعم از علاقه‌مندان و مستمعان، در ایام سوگواری سروروسالار شهیدان اشاره کرد که به‌صورت تخمینی در اجرا‌های صورت‌گرفته، میانگین هزار نفر را پوشش می‌دهد.

برآورد می‌شود که به‌صورت میانگین درکل ۶ شب، حدود ۴ هزارنفر شاهد تعزیه‌های اجراشده خواهند بود

تعزیه‌ها شامل نمایش تعزیه امام‌حسین (ع)، نمایش تعزیه مسلم‌بن‌عقیل (ع)، نمایش تعزیه شهادت حضرت ابوالفضل (ع)، نمایش تعزیه شهادت حضرت علی‌اکبر (ع)، نمایش تعزیه ورود اسرا به بازار شام و نمایش تعزیه شهادت طفلان مسلم است.

ترتیب اجرای تعزیه‌ها در روز ۲۸ مهر مربوط به نمایش تعزیه شهادت مسلم‌بن‌عقیل (ع)، ۲۹‌مهر نمایش تعزیه طفلان مسلم (ع)، ۳۰ مهر نمایش تعزیه شهادت حضرت علی‌اکبر (ع)، یک آبان نمایش تعزیه شهادت حضرت ابوالفضل (ع) و بالاخره ۲ آبان نمایش تعزیه شهادت امام‌حسین (ع) است و ۳ آبان یعنی پایان نمایش، مراسم شب پایانی مصادف با شام غریبان حضرت امام‌حسین (ع) با اجرای تعزیه ورود اسرا به بازار شام، پایان خواهد پذیرفت.

سرپرست گروه تعزیه‌خوانی جوانان بنی‌هاشم (ع) می‌افزاید: با تصویب کمیته فنی که وظیفه تصمیم‌گیری درباره نفرات و اعضای اصلی گروه و اعضای میهمان و تصمیم‌گیری درمورد اجرا‌های گروه اعم از تمرینی و اصلی و انتخاب تعزیه‌ها را برعهده دارد و به‌منظور ارتقای کیفیت اجراها، از دعوت‌شدگان تعزیه‌خوانی برای ایفای نقش در سطح کشور و استان خراسان بهره‌گیری می‌شود.  

مراسم از ساعت ۱۹ تا ۲۲   در بولواررضوی، رضوی‌۲۷ برگزار می‌شود که انتظار می‌رود طبق سال‌های گذشته با استقبال مردم تعزیه‌دوست مشهد و سایر شهرستان‌ها روبه‌رو گردد. ازنظر کمّی برآورد می‌شود که بالغ بر ۶۰۰ نفر در هرشب از تعزیه‌ها دیدن کنند و به‌صورت میانگین درکل ۶ شب، حدود ۴ هزارنفر شاهد تعزیه‌های اجراشده خواهند بود.     

کمیته‌هایی به‌منظور کمک به تعزیه‌خوان‌ها

کمیته‌هایی تخصصی به‌منظور مدیریت بخش‌های مختلف تعزیه و تعزیه‌خوانی در این گروه فعال است که ازجمله می‌توان به نمونه‌های زیر اشاره کرد: کمیته فنی که بر محتوای اجرا‌های صورت‌گرفته و نسخ تعزیه و ایفاکنندگان نقش‌ها در هر تعزیه نظارت می‌کند.

کمیته موزیک که بر نحوه فعالیت موزیک تعزیه نظارت دقیق می‌کند. کمیته رفاهی که در زمینه کمک‌رسانی به اعضا و خدمات بیمه‌ای به آن‌ها فعالیت می‌کند. کمیته سمعی‌وبصری که بر کار فیلم‌برداران و نحوه ضبط و تکثیر نوار و سی‌دی و دی‌وی‌دی تعزیه نظارت می‌کند.

کمیته مستند‌سازی که برای پوشش فعالیت‌های گروه از طریق وبلاگ و وب‌سایت گروه و نیز درج اخبار گروه و فعالیت آن در سایت‌های خبری و تهیه گزارش‌های لازم برای ارتباط با واحد‌های مربوط، عمل می‌کند.

وی در ادامه با بیان اینکه کمیته فنی، متشکل از سرپرست گروه و یک نفر از اعضای اصلی در حوزه اولیاخوان‌ها و یک نفر از حوزه اشقیاخوان‌ها خواهد بود، یادآوری می‌کند: این کمیته به تصمیم‌گیری درباره نفرات و اعضای اصلی گروه و اعضای میهمان و تصمیم‌گیری درباره اجرا‌های گروه اعم از تمرینی و اصلی و انتخاب تعزیه‌های مد‌نظر می‌پردازد.

گروه باید آمادگی اجرا را با تمرین‌های مستمر به دست آورد. از جمله این تمرین‌ها عبارتند از: ۱-تعزیه امام‌حسین (ع) ۲- تعزیه حربن‌یزیدریاحی (ع) ۳-تعزیه ابوالفضل (ع) ۴-تعزیه علی‌اکبر (ع) ۵-تعزیه قاسم‌بن‌حسن (ع) ۶-تعزیه مسلم‌بن‌عقیل (ع) ۷- تعزیه طفلان مسلم (ع) ۸- تعزیه بازار شام ۹-تعزیه امام‌رضا (ع) ۱۰- تعزیه حضرت زهرا (س)

در حوزه جذب و آموزش متقاضیان، از مساعدت افرادی که متقاضی شرکت در جلسات تمرینی و اجرای تعزیه هستند و به صورت‌کلی تمایل به همکاری دارند، به‌صورت محترمانه استفاده می‌شود.

علاوه بر این در حوزه اجرای تعزیه با تجدیدنظر در اعضای حاضر و به‌کار نگرفتن اشخاصی که تمرین‌ها را به‌صورت مستمر انجام نمی‌دهند و به این آیین‌نامه پایبند نیستند و در صورت لزوم از سایر عوامل و ایفاکنندگان نقش با تایید مدیر، استفاده و به‌صورت خاص روی آن‌ها کار و تمرین می‌شود.

همچنین درصورت ضرورت، مدیر گروه می‌تواند از همکاری تعزیه‌خوان‌ها و گروه موزیک از شهرستان‌های اطراف که صاحب تعزیه‌اند، مانند شهرستان کاشمر و بردسکن استفاده کند. در این مسیر از نام‌بردگان، بسته به مورد و با تایید مدیر گروه دعوت می‌شود تا در جلسه‌ای با حضور سایر اعضا و ایفا‌کنندگان نقش که با تشریفات کامل و حفظ شأن و منزلت اعضای گروه برگزار می‌شود، حضور یابند.   

تمرین زره‌پوشی!

کاظمی در‌باره تمرین‌های این گروه می‌گوید: تمرین‌های خاصی در زمینه زره‌پوشی  یا تخت‌خوانی و یا حتی میخواری  انجام می‌شود و به‌صورت‌کلی در هر قسمت که اعضا ضعف داشته باشند، به‌صورت جداگانه (جمعی یا فردی) بر‌نامه‌ریزی‌های لازم به‌عمل خواهد آمد و فرد مزبور باید برای تقویت خود در زمینه حوزه‌ای که بیان می‌شود، اقدام کند و در جلسات فوق‌العاده‌ای که مدیر برای انجام تمرین تعیین می‌کند، حضور یابد.

همچنین برای انتخاب محل مناسب به‌منظور تمرین اعضا، تعیین‌تکلیف شده  و محلی به این کار اختصاص داده می‌شود. این محل می‌تواند از طریق نهاد‌های مربوط دولتی نظیر اداره ارشاد اسلامی یا شهرداری هماهنگ شود و تا تعیین‌تکلیف مدیر گروه در این زمینه که نباید بیش از دوماه به طول انجامد، تمرین‌ها به‌صورت هفتگی در منازل بانیان انجام خواهد گرفت.

مدیریت اجرای جلسات تعزیه اعم از جلسات تمرینی و اجرای عملی آن، فارغ از نام بانی یا واسطه ارتباط با بانی، به‌عهده مدیر گروه است و سایر افراد و منتسبان به جلسه، امکان سخنرانی یا هماهنگی با بانی یا هر شخصی را که منتسب به بانی باشد، نخواهند داشت.  

تمرین‌ها به‌صورت هفتگی و یکشنبه‌ها اجرا می‌شود و در آن به‌صورت خاص به موضوع یک اجرا یا تمرین یک نقش پرداخته می‌شود. سی‌دی‌های موردتایید و استاندارد نظیر اجرا‌های صورت‌گرفته در حسینیه خوانسار (در سال‌های اخیر) ملاک الگوبرداری خواهد بود. درضمن تهیه سی‌دی‌های صوتی و تصویری برای تمرین و الگوبرداری، به‌عهده خود فرد است و مدیر می‌تواند با دریافت هزینه‌های لازم از اعضا، به‌منظور تهیه آن برای اعضای متقاضی اقدام کند.

اجرا‌کنندگان نقش‌ها موظفند تنها براساس دیالوگ‌های تنظیم‌شده از سوی مدیر و با توجه و دقت به نقش اعطایی به آن‌ها و شرایط موجود در هر اجرا (با توجه به زنده اجرا‌شدن تعزیه)، اقدام کنند. همچنین اجرا‌کنندگان موظفند از متون تاییدشده و مستند استفاده کرده و از هرگونه تک‌روی یا اتلاف وقت و قرائت بحر‌های طویل نامرتبط و اشعار سلیقه‌ای و بداهه‌گویی اکیدا خودداری کنند.

هر‌کس مسئول اجرای نقش خود بوده و موظف است اکیدا از هر‌گونه دخالت یا حتی کمک به دیگر ایفاکنندگان نقش به‌نحوی که در اجرای مطلوب تعزیه خلل وارد کند یا تاثیر‌گذار باشد، امتناع کند.  

در حوزه لباس‌ها و وسایل تعزیه اولا لباس‌ها باید مطابقت لازم را برای ایفای نقش واگذارشده داشته باشد و ثانیا حتی‌الامکان کاوری برای پوشش لباس‌ها و شماره‌گذاری آن‌ها تهیه شود.

در زمینه لباس‌ها یا وسایل مورد‌نیاز، برآوردی از آن‌ها صورت می‌گیرد و حتی‌الامکان اعضا تا شش‌ماه پس از محرم سال گذشته، برای تهیه کلاه‌خود و زره و چکمه و یک دست لباس کامل و ابزار‌آلات جنگی نظیر شمشیر و سپر و خنجر و حمایل و پر کلاه خود اقدام می‌کنند. در این زمینه مدیر گروه موظف است اقدامات لازم را برای کمک مالی یا گرفتن مساعدت از بانیان انجام دهد تا اقدامات لازم به‌منظور تهیه اقلام یادشده، تا وقت مقرر انجام گیرد.

* این گزارش چهارشنبه، ۲۹ مهر ۹۴ در شماره ۱۶۹ شهرآرامحله منطقه ۹ چاپ شده است.